| افغانهای مقیم ایران |
|---|
 |
| کودکان افغان مقیم در اصفهان |
| کل جمعیت |
|
تعداد مهاجرین قانونی: ۱٬۴۵۲٬۵۱۳ (آمار دولتی سال ۱۳۹۰) |
| نواحی با بیشترین جمعیت |
| خراسان رضوی، استان تهران، استان البرز، استان یزد، خراسان جنوبی، استان اصفهان |
| زبان‌های رایج |
| فارسی دری، فارسی، پشتو، ازبکی |
| ادیان و مذاهب |
| مسلمان |
افغانهای مقیم ایران گروهی از مردم اهل افغانستان می‌باشند که در پی ناامنی و جنگ طولانی مدت داخلی از آوریل ۱۹۷۸ که در افغانستان روی داد به سمت ایران مهاجرت کردند و به این کشور پناهنده شدند. زبان، فرهنگ و دین مشترک باعث اقبال افغانها برای آمدن به ایران شد. بنا بر گزارش کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان (UNHRC) حدود ۹۵۰ هزار مهاجر به صورت قانونی و با مدارک اقامتی در ایران حضور دارند. اگرچه وزارت کشور ایران تعداد کل جمعیت افغانها را ۳ میلیون نفر برآورد کرده است. افرادی که به عنوان پناهنده شناخته می‌شوند، تحت حمایت سازمان ملل در امور پناهندگان خواهند بود و با کمک دولت ایران شرایط قانونی برای اقامت آنان در ایران فراهم می‌شود. اگرچه آنها نمی‌توانند حقوق شهروندی ایران یا اقامت دائمی داشته باشند و در ایران تحت شرایط محدود شده اقامتی، زندگی می‌کنند.
ایران مرزهای خود را برای افغان‌هایی که از جنگ شوروی در افغانستان و جنگ‌های داخلی پس از آن پناهنده شده بودند باز گذاشت، اما اکنون خود دولت ایران خواهان خروج پناهنده‌های افغان از این کشور است. موج عظیمی از مهاجرین افغان با اخراج اجباری از ایران روبرو شدند که از سال ۲۰۰۶ و با اخراج بیش از ۱۴۰ هزار پناهجوی فاقد مدرک اقامتی آغاز شد. ۶ شهروند افغان در سال ۲۰۱۰ توسط دولت ایران اعدام شدند که تظاهرات خشمگینانه‌ای را در افغانستان برانگیخت. همچنین در سال ۲۰۱۰ گزارش شد که حدود ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ افغان در زندان‌های ایران زندانی هستند.
با آغاز جنگ‌های سخت میان نظامیان وابسته به شوروی سابق و شبه نظامیان مجاهدین افغان تعداد زیادی از مردم افغانستان بخاطر نجات از جنگ، فقر افغانستان را ترک و به کشورهای مختلف پناهنده شدند که در این میان بیشترین آنان به ترتیب، پاکستان کشوری در جنوب و شرق و ایران در کشوری غرب افغانستان را برای مهاجرت برگزیدند. در میان کسانیکه بیش از همه از جنگ متضرر می‌گشتند، پشتون‌ها بیشتر به پاکستان و تاجیکها، و تعدادی از مردم هزارها افغانستان به ایران پناهنده شدند. در نتیجه با وقوع انقلاب افغانستان در سال ۱۳۵۷ و سپس حملهٔ شوروی به این کشور، صدها هزار تن از مردم افغانستان به ایران آمدند. بر اساس آمار ارائه شده سه میلیون مهاجر افغان بتدریج وارد ایران شدند.
در ایران آغاز مهاجرت افغانها همزمان با جنگ ایران و عراق بود. روح‌الله خمینی، سپاه و بسیج را مکلف ساخت تا با افغانهای مهاجر همکاری کنند او گفته بود ما مسلمانیم، آنها هم مسلمانند، ما باید از آنها پذیرایی کنیم. پیام خمینی باعث شد تا دولت وقت ایران مرز را به روی افغانها باز کند و افغانها بصورت قانونی یعنی با اجازه دولت ایران بدون پرداخت وجه و یا ارایه گذرنامه و ویزا و عموماً از مرز اسلام قلعه - دوغارون به ایران وارد شدند و شهرهای مرزی افغانستان با ایران از جمله هرات، فراه و نیمروز بتدریج با کاهش جمعیت مواجه شدند. بیشترین این جمعیت به استان خراسان سرازیر شدند، مناطق تربت جام، تربت حیدریه و شهر مشهد مملو از افغانهای مهاجر شدند، تعدادی از آنها بتدریج به سایر استانهای دیگر ایران از جمله تهران، شیراز و اصفهان و قم رفتند.
مهاجران عادی آرام آرام به کارهای شخصی مشغول شدند، کار در ساختمان‌ها، دامداری‌ها و بخش کشاورزی عمده‌ترین محل کسب درآمد افغانها بود. وضعیت اقتصادی افغانها گاهی رو به وخامت گرایید و گاهی نیز وضعیت بهتری داشتند. دولت ایران بر اساس قوانین این کشور اجازه کارهای رسمی به مهاجران نداد اما به افغانهای مرتبط با مجاهدین با ایجاد دفاتر سیاسی از جمله دفتر جمعیت اسلامی افغانستان، دفتر سیاسی حزب اسلامی افغانستان، دفتر سیاسی حزب وحدت اسلامی افغانستان و چند نهاد کوچک دیگر به آنها اجازه داد تا به فعالیت‌های سیاسی بپردازند. دولت، دفاتر احزاب سیاسی را حمایت می‌کرد و مجاهدین افغان را تحت پوشش اقتصادی قرار می‌داد.
موج عمده مهاجرت پناهجویان افغان به سمت ایران از دهه ۱۹۸۰ اتفاق افتاد که شامل کودکان و افراد بزرگسال می‌شدند. افغانهای مهاجر بتدریج با یکدیگر پیوند خویشاوندی بستند، تعدادی نیز با تعدادی ازدختران ایرانی ازدواج کردند و در مواردی نیز دختران افغان با مردان ایران پیوند زناشویی بستند. در این ۳۰ سال بسیاری از این پناهجویان در ایران به دنیا آمدند. این پناهجویان شامل هزاره‌ها، تاجیکها، قزلباش‌ها، پشتون‌ها و سایر اقوام افغانستاندبودند. اسناد کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان (UNHCR) نشان می‌دهد که بسیاری از این پناهجویان از قومیت هزاره و شیعه مذهب هستند. در این مدت، مهاجران افغان تجربه‌های زیادی را بدست آوردند و در مقابل، تجربه هاو نوع نگرشهای جدیدی را نسبت به جامعه افغانستان، به کشور میزبان انتقال دادند.
در افغانستان برخی از مردم بر این عقیده‌اند که؛ کنترل تولد، نقض کننده عقاید مذهبی آنها هستند حال آنکه نگرش‌ها در ایران دربارهٔ تنظیم خانواده بسیار متفاوت از آنچه در افغانستان وجود دارد، می‌باشد. مردم افغانستان در ایران به ارزش‌های اصلی ایرانیان بسیار نزدیک شده‌اند با توجه به این نکته که؛ تأثیر این نوع نگرش‌ها در افغانستان خنثی می‌شود.
بسیاری از مردان محافظه کار و سنتی جامعه افغانستان که در مقابل حکومت کمونیستی و تجاوز ارتش سرخ شوروی ایستادگی کردند و در مقابل تحصیل زنان و نقش آنها در اجتماع، اقتصاد و درآمد خانواده نیز روی خوش نشان نمی‌دادند، اکنون با انبوهی از نگرشهای تغییر یافته روبرو هستند. این تغییر در نگرش خانواده‌ها و نقش‌های جنسیتی بوسیله تجربه زندگی به عنوان یک پناهجو در یک جامعه بزرگتر مسلمان منتقل و تحمیل شده است.
شماری از مردان افغان در طول اقامتشان در ایران با زنان ایرانی ازدواج کردند و براساس قوانین داخلی نظام جمهوری اسلامی ایران، فرزندان حاصل از آنها می‌توانند تابعیت ایرانی را بگیرند.
ایران خانه دوم تعداد زیادی از مهاجرین است، در گزارشی در ۱۳۹۳/۰۷/۰۷ اعلام شد براساس آمارهای رسمی، نزدیک به ۳۰ هزار زن ایرانی با مردان افغان ازدواج کرده‌اند در حالی که آمار غیررسمی بسیار بیشتر از این است،
در بحث تحصیل پناهجویان افغان مقیم ایران اگرچه تلاش‌هایی از جانب برخی مقام‌های ایرانی صورت گرفته است اما، دیدبان حقوق بشر گزارش داده است که آندسته از پناهجویان فاقد مدرک اقامتی با مشکلات بوروکراتیک بیشماری بنابر قوانین داخلی، برای تحصیل در ایران روبرو هستند که نهایتاً آنها را از داشتن حق تحصیل در ایران منع می‌کند. برحسب قوانین داخلی ایران مهاجرین افغان اجازه محدودی برای کار و کسب درآمد دارند و این اجازه صرفاً محدود می‌شود به مشاغلی بسیار سخت و طاقت فرسا و کم درآمد؛ بدون توجه به تحصیلات و مهارت آنان.
به گفته دیده بان حقوق بشر حکومت ایران دربرداشتن گام‌های مؤثر جهت کاستن از احساسات ضد مهاجر (ضد بیگانه) و جلوگیری از درگیری‌های فیزیکی و روانی که بر ضد مهاجر در ایران اتفاق می‌افتد، و در بر عهده گرفتن مسئولیت آن شکست خورده است. پس از ممنوعیت کشت خشخاش در ایران، بسیاری از افغانها به سمت قاچاق مواد مخدر در ایران سوق داده شدند.از ۷ هزار زندانی خارجی که در ایران محبوس هستند، بیشترشان از اتباع افغان هستند. بیشتر جرم آنها مواد مخدر و ورود غیرمجاز به ایران است. به دلیل عدم رسیدگی‌های کافی و بیمه‌های درمانی برای مهاجران افغان، هزینه‌های سنگینی در قبال مسایل درمانی باید پرداخت کنند.
با توجه به ضعف واکسیناسیون در کشور مبدأ این مهاجرین، خدمات و مراقبت‌های ویژه سلامتی و کنترل واکسیناسیون آنان بار مضاعفی بر وزارت بهداشت ایران وارد می‌کند. ایران سالانه ۱۰ میلیارد تومان هزینه ارائه خدمات بهداشتی به این مهاجرین می‌کند که چهار برابر کمک ارائه شده از سوی کمیساری پناهندگان است.
پس از ممنوعیت کشت خشخاش در ایران، بسیاری از افغانها به سمت قاچاق مواد مخدر در ایران سوق داده شدند. هم اکنون ۸۸٪ اتباع خارجی در زندان‌های ایران اهل افغانستان هستند. از جمله آثار حضور افغانها در جامعهٔ ایران بروز بیماری‌های واگیردار (به گقته وزارت بهداشت ۵ تا ۱۰ درصد مبتلایان به وبا از مهاجرین افغان و پاکستانی هستند)، شیوع پدیده زنان خیابانی افغان (عمدتاً در تهران و مشهد)، اشاعه فحشا، اعتیاد، تجاوز به عنف، حاشیه نشینی در شهرها است. ۳۶ درصد از قتل‌های عمد در ایران توسط اتباع افغان انجام می‌گیرد.طبق پژوهش‌های انجام شده، از جمله اثرات حضور این مهاجرین، افزایش نرخ بیکاری در بین ایرانیان به دلیل بهره‌وری بالاتر و هزینهٔ کمتر کارگران افغانی، کمبود مسکن و افزایش نرخ اجاره به دلیل خرید زمین و مسکن به وسیلهٔ مهاجرین افغان، افزایش فقر و شکاف طبقانی، بحران هویت جمعی به دلیل ازدواج مهاجران با زنان ایرانی هستند.
دولت ایران هزاران مهاجر افغان را به اجبار یا با تطمیع و با وعده‌های دریافت اقامت ایران و پرداخت پول به جنگ داخلی سوریه فرستاده است. تاکنون صدها تن از این افغانها کشته شده و جنازه‌هایشان به ایران عودت داده شده است. دولت افغانستان و جوامع بین‌المللی این عمل ایران را محکوم کرده‌اند.
زبان مهاجران افغان فارسی دری و پشتو و ازبکی می‌باشد.
اکثر افغانهای هزاره شیعه و اکثر افغانهای تاجیک و پشتو و ازبک سنی می‌باشند. مهاجران اهل سنت افغان، در ایران هیچگونه مسجد یا نمازخانه‌ای ندارند.
براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ در ایران جمعیت اتباع افغانستان ساکن ایران ۱٬۵۸۳٬۹۷۹ نفر می‌باشد که معادل ۱٫۹۸ درصد از جمعیت ایران است.
با پیروزی مجاهدین در افغانستان بسیاری از مهاجران افغان گروه گروه و دسته دسته ایران را ترک و به کشورشان برگشتند، برگشت مهاجرین روز بروز شدت پیدا می‌کرد تا اینکه جنگ‌های خونین داخلی و سپس جنگ با طالبان در این کشور آغاز شد و برگشت مهاجران با کندی مواجه شد. با روی کار آمدن رژیم طالبان تعدادی از فعالان سیاسی بویژه سیاسیون وابسته به مجاهدین و حکومت‌های قبل از جمله اعضای احزاب خلق و پرچم افغانستان را مجدداً ترک و به ایران پناه گزین شدند، تعداد زیادی از مردم عادی نیز دوباره به سوی ایران هجرت کردند.
پس از شکست طالبان موج گسترده‌تری از بازگشت مهاجران براه افتاد سازمان ملل متحد طی قردادی با حکومت ایران بازگشت مهاجران را تمویل نمود و تمام مخارج بازگشت آنان را پرداخت می‌کرد و مقداری پول نقد نیز برای هر خانواده در نظر گرفته بود.
دولت ایران برنامه‌های وسیعی برای بازگرداندن این مهاجران آغاز کرد تا با اخراج صد در صد مهاجران غیرقانونی در ایران اوضاع نابسمان بیکاری و اقتصاد ایران بهبود بیابد. گرفتاری اتباع افغان در شهرهای بزرگ شدت یافت، اردوگاه‌های مهاجران یکی پی دیگری ایجاد شد. تقریباً اوج برنامه‌های دولت ایران در زمان حاکمیت محمود احمدی‌نژاد آغاز شد. دولت ایران اعلام کرد مصمم است تا یک میلیون مهاجر غیرقانونی افغان را به کشور خود برگرداند. وزیر کشور وقت ایران گفت برنامه‌های خروج داوطلبانه و اجباری افغانها از سوی ایران موفقیت آمیز نبوده و خروج اتباع غیرمجاز افغان از تکالیف قانونی وزارت کشور است و در این زمینه جدی تر اقدام خواهد شد. مدیر کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور ایران هم اعلان کرد اگر افغانها در پایان مهلت قانونی در طرح بازگشت شرکت نکنند، در استان‌هایی که اجازه اقامت و زندگی ندارند، در اردوگاه‌ها زندگی کنند.
دولت ایران اعلان کرد در میان دو میلیون مهاجری که همینک در ایران هستند تنها ۹۰۰ هزار نفر قانونی زندگی می‌کنند و متباقی باید اخراج شوند. کنترل مرزهای تا حدی شدت یافت که چندین تبعه افغان که می‌خواستند بصورت قاچاق ایران شوند توسط پلیس کشته شدند. سپس با جدی تر شدن طرح اخراج مهاجران ایران همه یک و نیم میلیون مهاجر غیرقانونی افغان را به زندان تهدید کرد…
مقامات وزارت کشور ایران هشدار داده‌اند که آن دسته از مهاجران افغان که دارای مدرک قانونی نیستند، در صورت ادامه «اقامت غیرقانونی»، دستگیر و تا پنج سال زندانی خواهند شد. دولت افغانستان مجدداً واکنش نشان داد و سخنگوی وزارت خارجه افغانستان از ایران خواست دست کم تا پایان زمستان، به پناهجویان افغان فرصت بدهد و در فصل سرما، به آنها فشار نیاورد. اخراج گسترده پناهجویان افغان از ایران، بحران سیاسی گسترده‌ای در افغانستان ایجاد کرد و به استیضاح وزیران خارجه و مهاجران آن کشور انجامید…
کنترل مرزها شدت یافت، دستگیری اتباع غیرمجاز افغان شدت یافت تا اینکه دولت افغانستان شدیداً به موج گسترده اخراج مهاجران واکنش نشان داد و وزارت خارجه افغانستان طی بیانیه‌ای اعلام کرد که ممکن است این اخراج گسترده بر تیرگی روابط دو کشور تأثیر گذار شود.
در سال ۱۳۹۴، ۳۴۰ هزار دانش آموز، ۳۰ هزار طلبه و ۱۴ هزار دانشجوی افغان در ایران مشغول به تحصیل بوده‌اند. تعدادی از کودکان افغان از تحصیل کردن بازمی‌مانند چون مدارس ایران در ثبت‌نام از اتباع خارجی سختگیر هستند و نیز افغانها -به مانند ایرانیان- نمی‌توانند از مزایای تحصیل رایگان استفاده کنند و برای تحصیل در مدارس دولتی هم باید شهریه بپرادزند که پرداخت آن از توان بسیاری از آنها خارج است. دولت ایران سیاست مشخصی را در طول زمان در اینباره نداشته‌است و گاهی اجازه تحصیل به فرزندان افغان داده شده‌است و گاهی نیز عکس آن. از طرفی مدارس خودگردان افغان نیز وجود دارد که کیفیت آموزشی و پرورشی مناسبی ندارند و گاهی جلوی فعالیت آنها گرفته می‌شود. گفته شده‌است در سال تحصیلی ۹۰–۱۳۸۹، ۴۰۰ هزار کودک افغان در ایران از تحصیل بازمانده‌اند. البته دولت ایران اخیراً اعلام کرده‌است همهٔ مهاجران افغان (حتی کسانی که غیرقانونی به ایران آمده‌اند) حق تحصیل دارند و شرایط و امکانات برای تحصیل کودکان افغان مهیاست.
با پیگیری‌های نهاد ریاست جمهوری و وزارت آموزش و پرورش از سال تحصیلی ۹۳–۹۴ از دانش آموزان اتباع خارجی مقیم ایران، وجهی بابت ثبت نام در مدارس اخذ نمی‌شود. [البته کارشکنی‌های زیادی در این مورد در مدارس دیده شده است]. ادارات کل امور اتباع و مهاجرین استان، تنها مرجع صدور برگه آموزشی است و شرکت دانش آموزان اتباع خارجی در مسابقات رسمی ورزشی و فرهنگی منوط به نظر و تصویب کار گروه استان است.
در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۴، رهبر ایران بصورت مشخص دستور داد که:
«هیچ کودک افغان، حتی مهاجرینی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند».
دولت افغانستان از احتمال تیره شدن روابطش با ایران سخن به میان آورد و صدها فعال سیاسی و مدنی در ایران نیز به اخراج گسترده مهاجران معترض شدند. در کابل پایتخت افغانستان ده‌ها نفر در اعتراض به اخراج اجباری پناهجویان افغان از ایران، در برابر وزارت خارجه افغانستان و سفارت ایران در کابل اجتماع کردند.. وزرات خارجه افغانستان از دولت ایران خواست تا که در برخورد با پناهجویان افغان از حوصله بیشتری به خرج دهد. با تشدید اعتراضات دولت ایران اعلان کرد که طرح اخراج پناهجویان را بطور موقت متوقف کرده‌است. اما حکومت افغانستان خواهان توقف دراز مدت این طرح شد.
در سال ۱۳۹۰ هم روزانه صدها افغان که به صورت غیرمجاز وارد ایران شدند از این کشور اخراج می‌شوند
هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران در آذر ۱۳۸۹ اجرا شد و طی مرحلهٔ نخست آن بخشی از یارانهٔ سوخت، نان، آب، برق و برخی مواد دیگر حذف شد و پول آن به صورت نقدی به حساب خانوارهای ایرانی واریز شد که البته برای این موضوع، پولی به افغانها داده نمی‌شود. در پی این موضوع چند صد هزار افغان، ایران را به سوی افغانستان یا ترکیه و کشورهای اروپایی ترک کرده‌اند.
ایران تا چند سال اخیر میزبان بزرگ‌ترین جمعیت آوارگان خارجی، عمدتاً آوارگان افغان و عراقی بوده‌است و اکنون نیز پس از پاکستان، دومین کشور پذیرندهٔ پناهندگان و آوارگان است. محمد تهوری مدیر کل امور اتباع و مهاجران خارجی ایران می‌گوید: «با توجه به وضعیت کشور افغانستان، نوع پناهندگی به اتباع افغان در ایران براساس اعتقادات و مبانی جمهوری اسلامی ایران منحصربه‌فرد بوده و در مقایسه با قوانین مهاجرپذیر دنیا اتباع افغان با ویژگی خاصی درایران حضور یافته‌اند… با اغماضی که جمهوری اسلامی ایران در رابطه با اتباع افغان انجام داده‌است تاکنون این افراد همانند ایرانیان به طور آزاد در کشور زندگی کرده‌اند و تنها سه درصد اتباع افغان در شهرک‌ها (اردوگاه‌ها) زندگی می‌کنند که این شهرک‌ها نیز دارای ویژگی‌های یک زندگی خوب است»
دولت افغانستان و سازمان ملل بارها از ایران به خاطر بیش از سه دهه پذیرایی از مهاجران افغان تشکر کرده‌اند. به ویژه که بیشتر کشورهای جهان اجازهٔ ورود پناهندگان آن هم به تعداد چند میلیونی را نمی‌دهند و یا اجازهٔ اقامت مهاجران را در میان مردم خود نداده و آنها را در اردوگاه‌ها (کمپ‌ها) نگه می‌دارند. در حالی که ایران از سال ۱۳۵۷ و در حالی که درگیر مشکلات فراوان داخلی بوده‌است بدون مانعی چند میلیون افغان را بدون گذرنامه یا مدرکی به کشور خود راه داده‌است و آنان نیز به آسانی در میان مردم ایران زندگی کرده‌اند. این مهاجران از یارانه‌های سنگین و سایر امکانات به مانند ایرانیان استفاده کرده‌اند. هرچند هرازگاهی مشکلاتی دربارهٔ تحصیل و امور درمانی داشته‌اند.
سرشناسان
دفتر امور اتباع و مهاجرین خارجی در استان قم
نقاشی کشیده شده توسط دختر یازده ساله افغان در پاکستان با موضوع مهاجرت
|
||||||||||
