| دولت محلی اسماعیلیه ایران اسماعیلیه |
||||
|
||||
| پایتخت | الموت، قزوین | |||
| زبان(ها) | فارسی | |||
| دین | اسلام تشیع اسماعیلی | |||
| دولت | نامشخص | |||
| تاریخچه | ||||
| - تأسیس | ۴۸۳ | |||
| - انقراض | ۶۵۴ | |||
دولت اسماعیلیان حکومتی است که در سال ۴۸۳ (هجری قمری) با تسخیر قلعه الَموت در قزوین پایه‌گذاری شد و دوره فرمانروایی آن تا ۶۵۴ (هجری قمری) ادامه یافت. مرکز فرماندهی اسماعیلیان در الَموتِ قزوین بود و بیشترِ فعالیت آنها مبارزه با خلفای بنی عباس و قبایل مغول بود. حسن صباح به عنوان شاخص‌ترین فرمانروای اسماعیلیان با انجام تبلیغات وسیع در بین کشاورزان و بینوایان توانست حوزهٔ قدرت خود را تا سوریه کنونی گسترش دهد. سرانجام دولت اسماعیلیه پس از ۲۰۰ سال حکومت، با حملهٔ هلاکوخانِ مغول از بین رفت. اما سلسه امامت اسماعیلی بعد از سقوط الموت همچنان ادامه یافت.
اسماعیلیه یا باطنیه فرقه‌ای از شیعه امامیه‌است که معتقدان آن، محمد بن اسماعیل برادرزاده موسی کاظم را آخرین امام می‌دانستند. ظهور این فرقه اصلاً نتیجه اختلاف در امامت اسماعیل بن جعفر صادق با برادرش موسی بن جعفر بوده‌است. اسماعیلیان معتقدند که پس از مرگ جعفر صادق (در قرن هشتم میلادی) امامت به پسر بزرگتر وی می‌رسید؛ اما چون پسرش اسماعیل پیش از پدر درگذشته بود، امامت به محمد بن اسماعیل منتقل شد که سابع تام است و دور هفت با او تمام می‌شود و پس از او امامت در خاندان وی باقی ماند. آنها در میان اهل سنت به «باطنیان» مشهورند و شیعه هفت امامی نیز نامیده می‌شوند. اسماعیلیه به دو فرقه مستعلوی و نزاری تقسیم می‌شوند.
| فرمانروا | زندگی | فرمانروایی | |
|---|---|---|---|
| ۱ | حسن صباح «پیر کوه» | ۱۰۳۷-۱۱۲۴ | ۱۰۹۰-۱۱۲۴ |
| ۲ | کیا بزرگ‌امید | .... -۱۱۳۸ | ۱۱۲۴–۱۱۳۸ |
| ۳ | محمد بن بزرگ‌امید | .... -۱۱۶۲ | ۱۱۳۸–۱۱۶۲ |
| ۴ | حسن بزرگ امید | .... -۱۱۶۶ | ۱۱۶۲–۱۱۶۶ |
| ۵ | محمد دوم بن حسن بن محمد | .... -۱۲۱۰ | ۱۱۶۶–۱۲۱۰ |
| ۶ | حسن سوم بن جلال الدین بن محمد دوم | .... -۱۲۲۱ | ۱۲۱۰–۱۲۲۱ |
| ۷ | محمد سوم بن حسن سوم | .... -۱۲۵۵ | ۱۲۲۱–۱۲۵۵ |
| ۸ | رکن‌الدین خورشاه | .... -.... | ۱۲۵۵-۱۲۵۶ |
ادب فارسی در نزد اسماعیلیان اهمیت بسیاری داشت و به خاطر اینکه بیشتر پیروان آنان از مردمان عام بودند بیشتر کتاب‌های خود را به فارسی می‌نوشتند. از آنها نوشته‌ها و شعرهایی به زبان فارسی بر جای مانده‌است.
بزرگترین شاعر و نویسندهٔ اسماعیلی ناصرخسرو است که در قرن پنجم هجری می‌زیست. از دیگر شخصیت‌های ادبی پیرو فرقهٔ اسماعیلیه؛ حکیم سعدالدین بن شمس الدین نزاری بیرجندی قهستانی معروف به حکیم نزاری قهستانی (نیمهٔ دوم سده هفتم و آغاز قرن هشتم هجری قمری) است که متأسفانه به همین علت پیرو اسماعیلیه بودنش؛ به هیچ عنوان از او در ایران معاصر نامی آورده نشده و کمتر کسی از این شخصیت ادبی گمنام؛ نام و نشانی شنیده است. دیوان قائمیات از حسن محمود کاتب و «هفت باب از حسن محمودکاتب» اثری نویافته و در خور توجه در ادبیات اسماعیلی است.
